Leerwijzers.nl

Lezen

Mondelinge taal

Digitale

geletterdheid

Burgerschap

Schrijven

leertijd.nl

De vraag naar het wel of niet gaan werken met een methode is actueler dan ooit.

De laatste tijd staan de media vol met kritische berichten over de veelgebruikte methodes en leermiddelen in het basisonderwijs. Ze zouden te uitgebreid zijn en het curriculum overbelasten. Ze zouden te makkelijk zijn en leerlingen niet uitdagen. Ze zouden te duur zijn en langzamerhand onbetaalbaar worden voor de scholen. Ze zouden te weinig kennis bevatten en te veel inzoomen op vage vaardigheden. Ze zouden verkeerde differentiatiemodellen bevatten en daarmee de achterstandsproblematiek vergroten. Stuk voor stuk interessante punten om kritisch te bekijken. Maar toch werken heel veel scholen dagelijks met deze pakketten. Dus hebben ze schijnbaar ook wel wat te bieden, anders zouden schoolteams echt wel andere keuzes maken.

Veel scholen ervaren wel dat de onderwijswerkelijkheid behoorlijk aan het veranderen is. De nieuwe kerndoelen staan al klaar in de wachtkamer. De vakgebieden groeien naar elkaar toe en komen vaak samen in thema's. De teksten worden veel rijker en langer. Kennisontwikkeling krijgt veel meer aandacht. De asociale differentiatiemodellen maken plaats voor meerlaagse ondersteuningsmodellen. De zinloze oefeningen die het onderwijs lang betekenisloos hebben gemaakt gaan in de prullenbak. En uiteindelijk zal het aanbod aan leermiddelen meegaan met de vraag of het allemaal wat compacter mag. Of eigenlijk moet, simpelweg omdat het curriculum uit z'n voegen barst en niet meer in een normaal lesrooster te vangen is.

Ook de vraag naar het wel of niet gaan werken met een methode is actueler dan ooit. Klassieke methoden worden uitgerangeerd, maar een nieuwe generatie methoden, waarin vaak gekozen wordt voor een andere aanpak, wordt momenteel gelanceerd. Werken vanuit leerdoellijsten is voor sommige scholen een alternatief, al is het wel een zeer intensieve bezigheid om als leerkracht ook ontwikkelaar van je eigen lessen te zijn. Ook het werken vanuit leerwijzers wordt in rap tempo populairder. Het wordt ervaren als een tussenweg tussen de geslotenheid van het lopen aan de leiband van een methode en de mogelijk te open en te arbeidsintensieve werkwijze van het werken vanuit leerdoellijsten. Een leerwijzer is een compact overzicht waarbij meerdere doelen samenkomen in een roldoel met een stappenplan met leerstappen die gezet kunnen worden. Deze leerwijzers kunnen zowel de instructie van de leerkracht als de zelfstandige taakuitvoering van de leerling ondersteunen. Zo valt er dus veel meer te kiezen dan ooit en dat is maar goed ook. De tijd dat onderwijs geven een soort van massa-oplossing kon zijn, is voorbij. Net als heel veel andere zaken in de samenleving, is ook onderwijs gedemassificeerd en zijn er vele manieren waarop goed onderwijs geboden kan worden. De leerbehoeften van leerlingen verschillen en ook de wijze waarop schoolteams tegemoet willen komen aan deze behoeften zijn verschillend. Sommige teams zweren bij het gebruik van een methode. Andere teams willen dit niet meer en kiezen voor het werken vanuit leerdoeloverzichten. Tussen deze twee oplossingen in, ligt het werken met leerwijzers.

Op deze website gaan we verder in op het werken met leerwijzers. Wat is het precies? Waarom zou je het willen? Hoe werk je ermee? Welke kant-en-klare leerwijzers kunnen gebruikt worden? Hoe kunnen we zelf leerwijzers ontwikkelen of aanpassen? Allemaal vragen waar het antwoord op gaat volgen op deze website.

Veel schoolteams kiezen er bewust voor om te werken met methoden. Ze vinden het fijn dat zoveel mogelijk zaken al geregeld zijn. Zo staan de leerlijnen/leerstofopbouw en de onderwijsdoelen klaar. Ook over de didactiek en de leeractiviteiten is door de auteurs al nagedacht. Hetzelfde geldt voor de differentiatie en de evaluatie. Alles is volledig uitgewerkt in boeken en/of software. Uiteindelijk hoeft de leerkracht alleen de lessen nog te geven. Dat bespaart veel ontwikkel- en voorbereidingstijd. Maar niet iedereen wordt hier blij van. Tegenstanders van deze werkwijze voelen zich te weinig eigenaar van het lesprogramma en zien zichzelf gedegradeerd tot een niet nadenkende uitvoerder.

Een alternatief is om het heft zelf in handen te nemen en een ontwikkelaar van het eigen lesprogramma te worden. Om vervolgens te gaan werken vanuit een bestaande leerdoellijst, waarin niet meer dan de wettelijk bepaalde doelen zijn vastgelegd. Vervolgens worden de didactiek, de leeractiviteiten, de differentiatie en de evaluatie zelf bedacht en ontworpen. Er zijn mensen die hierbij een ultiem gevoel van vrijheid krijgen, maar het heeft zeker ook nadelen. Zelf ontwikkelaar zijn van je eigen lessen vraagt veel inspanning en beschikbare uren. De tussenliggende variant is het werken vanuit leerwijzers. Daarin liggen de doelen, de didactiek, de differentiatie en de evaluatie min of meer vast. Dit geldt echter niet voor de leeractiviteiten. Die worden in het verlengde van de gebruikte leerwijzer zelf bedacht of overgenomen uit andere bronnen.

Steeds meer scholen maken andere keuzes omdat het volgen van zoveel microdoelen per definitie leidt tot een overladen curriculum en een hoeveelheid leeractiviteiten die met geen mogelijkheid in het lesrooster passen.

Het Nederlandse onderwijs kenmerkt zich door een zwaar overladen leerstofaanbod. Een breed scala aan zeer gedetailleerde microdoelen wordt op de scholen losgelaten en het is aan schoolteams en leerkrachten om de juiste dosering en samenhang te vinden. Het is een enorme klus om de weg te vinden in zo'n oerwoud aan onderwijsdoelen. Doelen die soms een wettelijke status hebben omdat ze behoren bij de meest recente kerndoelen of referentieniveaus. Maar veel van de doelen, die vaak via methodes tot de leerlingen komen, hebben deze status helemaal niet. Het zijn slechts adviezen en meningen die ontstaan zijn omdat de onderliggende wettelijke doelen onvoldoende concreet en duidelijk zijn. Steeds meer scholen maken andere keuzes omdat het volgen van zoveel microdoelen per definitie leidt tot een overladen curriculum en een hoeveelheid leeractiviteiten die met geen mogelijkheid in het lesrooster passen. Hun streven is om meer te doen met minder doelen.

Om dit te bereiken, is het belangrijk om anders om te gaan met onderwijsdoelen. Dit kan door minder te werken vanuit te gefragmenteerde microdoelen en meer vanuit zogenaamde roldoelen. Dit zijn brede doelen, gekoppeld aan een uit te voeren rol of taak. ‘Je leert om een kritische lezer te worden’, is een voorbeeld van zo'n roldoel. Daarvoor zijn kennis, vaardigheden en houdingen nodig. Door te werken vanuit aan te leren rollen worden deze zaken niet geïsoleerd maar in samenhang aangeboden. Dit vergroot de herkenbaarheid en de opbrengstverwachting voor leerlingen. Tevens biedt het mogelijkheden om het curriculum meer samenhang te geven en aanzienlijk compacter te maken.

Leerwijzers.nl werkt roldoelen verder uit in leerwijzers. Deze leerwijzers zijn gekoppeld aan de wettelijk verplichte doelen. Dat zijn in ieder geval de kerndoelen en voor een aantal vakgebieden de referentieniveaus. Leerwijzers kunnen de basis vormen voor de instructies die leerkrachten geven en bestaan uit 5 stappen die nodig zijn om het roldoel te bereiken. Maar tegelijkertijd kunnen ze ook door leerlingen gebruikt worden bij de zelfstandige uitvoering van (leer)taken. De leerwijzer is dan een hulpmiddel waarmee de leerling zelfstandig werkend, zo lang als het nodig is, wordt ondersteund om het roldoel te bereiken.

Gekoppeld aan iedere leerwijzer is ook een rubric ontwikkeld. Deze is bedoeld om (tussentijds en achteraf) te kunnen reflecteren en evalueren. Dit gebeurt door na te gaan of de 5 stappen, die nodig zijn om het roldoel te bereiken, al op een goede manier worden toegepast. Deze reflectie en evaluatie kan individueel of samen plaatsvinden en leiden tot feedback die de leerling helpt de rol nog beter of op een hoger niveau uit te voeren.

Leerwijzers.nl is en blijft in ontwikkeling door regelmatig nieuwe leerwijzers en rubrics toe te voegen. Als u lid wordt van de Volggroep Leerwijzers.nl op LinkedIn of Facebook blijft u op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen.

Met de uitgewerkte leerwijzers op de site of in het boek kunt u direct aan de slag.

Je kunt ervoor kiezen om gebruik te maken van de uitgewerkte leerwijzers. Maar uiteraard is het ook mogelijk om zelf leerwijzers aan te passen of volledig zelf te maken.

Deze uitgave bevat een groot aantal kant-en-klare leerwijzers en bijpassende rubrics. Bij het maken van deze leerwijzers zijn uiteraard keuzes gemaakt. Keuzes in roldoelen, stappen en bijbehorende leerstofelementen. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de formulering van de teksten. U kunt ervoor kiezen om gebruik te maken van de uitgewerkte leerwijzers. Maar u kunt ook besluiten om zelf leerwijzers aan te passen of volledig zelf te maken. Dit kost tijd, maar betekent wel dat de leerwijzers nog dichter bij de keuzes en wensen van het schoolteam kunnen komen te liggen. Uiteindelijk is het een keuze: het kan, maar het hoeft niet.

Mocht u ervoor kiezen om zelf leerwijzers en rubrics aan te passen of volledig nieuw te ontwerpen, dan kunt u gebruik maken van de downloadbare templates die horen bij Leerwijzers.nl. Bij het gebruik van deze templates zijn de tekstvelden invulbaar gemaakt. U kunt er zelf tekst in typen of plakken, waardoor er maatwerk ontstaat. De vormgeving ligt vast, maar de vulling wordt dan uniek.

Bij het zelf maken van leerwijzers en rubrics kunt u te werk gaan volgens het onderstaande stappenplan:

1. Neem de ‘template leerwijzer’ met invulbare tekstvelden. Geef deze een andere naam en sla het bestand op.
2. Bedenk over welk roldoel de leerwijzer moet gaan. Formuleer het (rol)doel, tevens titel van de leerwijzer, als volgt: ‘Zo word ik een (goede) ...’.
3. Bedenk vervolgens welke 5 stappen nodig zijn om dit roldoel te bereiken.
4. Voeg een korte beschrijving toe aan iedere stap. Beschrijf hierin belangrijke leerstofelementen die horen bij de stap.
5. Neem nu de ‘template rubric’ met invulbare tekstvelden.
6. Formuleer de titel van de rubric als volgt: ‘Ben ik een (goede) ...?’ U verwerkt hierin het roldoel van de bijbehorende leerwijzer.
7. Neem vervolgens de 5 stappen van de leerwijzer over in de rubric. Laat de kleuren van de stappen met elkaar corresponderen.
8. Vul vervolgens de tekstvelden van de kolommen ‘in ontwikkeling’, ‘goed’ en ‘uitstekend’. Houd de tekst kort en richtinggevend. Laat de zinnen starten met een werkwoord (in de derde persoon van de tegenwoordige tijd), zoals bijvoorbeeld ‘begrijpt ...’, ‘weet ...’, ‘kan ...’, ‘kent ...’ of ‘waardeert ...’.
9. Bewaar het bestand in een verzamelmap en deel het.

Uw schoolbestuur of school kan er ook voor kiezen om de leerwijzers en de rubrics in opdracht te laten maken of aanpassen. Zo ontstaat een maatwerkcurriculum zonder dat er veel ontwikkelactiviteiten voor leerkrachten aan te pas komen. Uiteraard wordt de vormgeving afgestemd op de bestaande eigen huisstijl. Bent u geïnteresseerd, neem dan contact op met info@leertijd.nl en informeer naar de mogelijkheden en voorwaarden.

Doelgerichte leeractiviteiten kunnen op verschillende manieren ontstaan. Je kunt werken vanuit een methode. Het andere uiterste is dat je werkt vanuit leerdoellijsten en alles zelf uitwerkt. Een derde manier is werken vanuit leerwijzers.

Deel 4: Schrijven

4.1 Zo word ik een goede schrijver van verhalen

4.2 Zo word ik een goede schrijver van informatieteksten

4.3 Zo word ik een goede schrijver van instructieteksten

4.4 Zo word ik een goede schrijver van overtuigende teksten

4.5 Zo word ik een goede schrijver van gedichten

Deel 5: Burgerschap

5.1 Zo word ik een kritische burger

5.2 Zo word ik een rechtvaardige burger

5.3 Zo word ik een duurzame burger

Deel 6: Digitale geletterdheid

6.1 Zo word ik een ict-kenner

6.2 Zo word ik een media-kenner

6.3 Zo word ik een digitale-informatie-kenner

6.4 Zo word ik een computerdenker

Deel 7: Ondersteuningsaanbod

7.1 Werksessies

7.2 Masterclass / lezing / workshop

7.3 Verbetertraject curriculuminrichting

7.4 Verbetertraject lezen en taal

download flyer

Leren Werken met leerwijzers:

de werksessies

Het werken vanuit leerwijzers is niet ingewikkeld. In 2 à 3 werksessies kan een schoolteam vertrouwd raken met de aanpak. En deze daags erna gaan gebruiken in de eigen klas. Tijdens de werksessies komen in ieder geval de volgende vragen aan de orde:

• Hoe ontstaat een overvol curriculum?
• Bij welke vakgebieden willen we werken met leerwijzers?
• Hoe gebruiken we kant-en-klare leerwijzers?
• Hoe gebruiken we rubrics om zicht te houden op ontwikkeling?
• Welke leeractiviteiten passen bij de leerwijzers?
• Hoe gaan we om met verschillen tussen kinderen?
• Hoe pas je bestaande leerwijzers aan?
• Hoe maak je zelf leerwijzers?
• Hoe gaan de leerlijnen door de school eruit zien?

De werksessies zijn praktische bijeenkomsten waarin informatie wordt overgedragen en tevens leeractiviteiten worden voorbereid die direct in de eigen groep aangeboden kunnen worden.

Naar een vernieuwd en compacter lesprogramma: het verbetertraject

Na het lerarentekort is het overladen curriculum het grootste probleem in het onderwijs. Er moet te veel in veel te weinig tijd en dat heeft consequenties voor de leermotivatie en de opbrengsten. Om hier echt wat aan te doen, is het noodzakelijk om het curriculum van de school tegen het licht te houden. Vervolgens kunnen kritische afwegingen en doortastende keuzes gemaakt worden met betrekking tot de doelen die op het lesprogramma staan en de manier waarop ze worden belicht. Vrijwel altijd blijkt dat het veel efficiënter ingericht kan worden. Tijdens het verbetertraject kunnen de volgende vragen aan de orde komen:

• Hoe komt het dat ons curriculum overvol is, wat zijn de gevolgen hiervan en wat is eraan te doen?
• Over de inrichting van welke vakgebieden zijn we niet tevreden?
• Waar kunnen nieuwe methodes, het werken met leerwijzers of het werken vanuit leerdoellijsten zorgen voor een oplossing?
• Hoe kunnen we de doorgaande leerlijnen door de school verbeteren?
• Hoe kunnen we de werkdruk die het gevolg is van het overladen curriculum terugbrengen?
• Wat betekent een herinrichting van ons curriculum voor keuzes die we maken op het vlak van de didactiek en de leeractiviteiten?
• Wat betekent een herinrichting van ons curriculum voor keuzes die we maken op het vlak van de evaluatie en de differentiatie?
• Hoe geven we naast de basisvaardigheden ook burgerschap en digitale geletterdheid een passende plaats?

download flyer